Библиотека нового поколения IT — ТАЛ

Алдьархайдаах Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар тапталлаах Чурапчыбыт улууһа ордук улахан охсууну ылыыта күн бүгүҥҥэ диэри — оспот сүрэх бааһа, үйэлэргэ умнуллубат улуу кутурҕан. Оччолорго оройуон 41 колхуоһун 1850 хаһаайыстыбата, 5318 олохтооҕо үс хотугу улуустарга күүс өттүнэн көһөрүллүүгэ барбыттара. Бу дьаһал «Чурапчы алдьархайа» диэн Саха сирин историятыгар биир кэрчиги ылан сылдьар. Оччотооҕу былаас сөбө суох дьаһалынан бу көһөрүүттэн сылтаан элбэх биир дойдулаахтарбыт сырдык тыыннара быстыбыта, быстыыны-ойдууну, кыһалҕалаах олох кыһарҕанын билбитэ.

Биһиги дьоммутун үс хонук иһигэр бириэмэ биэрэн, хас биирдии киһиэхэ 16-лыы эрэ киилэ малы-салы ылалларын модьуйан кими да, тугу да аахсыбакка, оҕолору, дьахталлары барыларын үүрэн кэриэтэ хоту улуустарга көһөрбүттэрэ. Көһөрүүгэ кэлбит дьон хоту сир олохтоохторун кытта балыктааһын, бултааһын үлэтигэр умса түспүттэрэ. Бу сыыһа дьаһалтан сылтаан 2000 тахса киһини сүтэрбиппит, онтон Аҕа дойду сэриитигэр 900 тахса киһи суох буолбута, ону таһынан дойдутугар хаалан өлбүт-сүппүт, атын сиргэ көспүт дьоммут эмиэ бааллар. Сэрии иннинэ биһиги оройуоммутугар 19279 киһи баар эбит буоллаҕына, сэрии бүтүүтэ баара-суоҕа 7434 эрэ киһилээх хаалбыппыт. Сэрии кэнниттэн 46 сыл буолан баран 1988 сылга эрэ ахсааммытын ситиспиппит. Онтон дьэ бу үс сыл кэнниттэн 1944 сыллаахха Саха АССР комиссариатын  кэмитиэти бэрэссэдээтэлэ Илья Егорович Винокуров ходатайство туһэрэн, биһиги дьоммутун төттөрү дойдуларыгар төнүннэрэллэрэ ситиһиллибитэ.

Төлөйдөр Кэбээйигэ көһөрүү кэнниттэн.

Кырдьаҕас холкуостаахтар холкуостарын туһунан ахтыыларыгар холбуу көһөрүүнү кэпсииллэр. Онон көһөрүү туһунан ахтыылар инники киирбиттэрэ. Төлөй үс холкуоһа — 209 хаһаайыстыба — 662 дууһа, 576 ынах сүөһү, 449 төбө сылгы; 925 бааһына, 2079 га ходуһа сирдэрин быраҕан атырдьах ыйыгар тахсыбыт партия обкомун уурааҕынан Кэбээйигэ көспүттэрэ. Нэһилиэктэн сүүсчэкэ киһи Аҕа дойду Улуу сэриитигэр ыҥырыллыбыта, сорох дьон атын сирдэргэ хаалбыттара. Онон «Төрүттэртэн» 189, Калинин аатынан оскуола холкуостан 171, «Олоххо киириттэн» 100 киһи, барыта 460 киһи Кэбээйигэ ыытыллыбыта. Бэйэлэрин кытта «Калининнар» сүүсчэкэ, «Төрүттэр» сүүсчэкэ, «Олоххо киириилэр» түөрт уонча сүөһүнү илдьэ барбыттара. Маны таһынан, таһаҕастарын тиэйбит аттара-оҕустара. Онтон атыттара барыта сыһыыга-хонууга бытанан хаалбыттара. Ол туһунан көһөрүү оҕолоро Г.И. Захаров, В.М Абрамова, И.Д.Захаров уонна кырдьаҕас холкуостаахтар ахтыыларыгар кэпсээбиттэрэ. Бастакы кыһыннарыгар туох да бэлэмэ суох, оҕолору-кырдьаҕастары тэҥҥэ илдьэннэр, өлүү айаҕар анньан биэрбиттэрэ. Үлэни кыайбаттар диэн сылтаҕынан аһалык нуорматыттан матарбыттара. Онон тиийбит дьонтон үс гыммыттан биирэ өлбүттэрэ. Өлүү Бэстээхтэн саҕаламмыта ахтыыларга кэпсэнэр. Ордук элбэх өлүүнү-сүтүүнү Сииттэ нэһилиэгэр тиийбит «Төрүт» холкуос дьоно көрсүбүттэрэ. Төгүрүк тулаайах хаалбыт оҕолору тэрээһиннээхтик көрөннөр, «Калининнар» 1944с. дойдуга төннөрү көҥүллээбиттэригэр, кэлбиттэрэ. «Төрүттэр» кыайан төннөр гына түмсүбэтэхтэрэ, кыахтара — күүстэрэ эстибитэ. Нөҥүө сылыгар Е.П.Максимов тэрээһининэн уонтан эрэ тахса хаһаайыстыба төрүт олохторугар төннүбүттэрэ.

Биһиги, оҕолуун-улаханныын дириҥник өйдүүбүт — Чурапчы көһөрүллүүтүн кыттыылаахтарын ааспыт ыар олохторо ханнык да тургутуулары, уустуктары уҥуордаан үтүө санааны, олоххо эрэли илдьэ сылдьыы үтүө холобура буоларын. Ааспыт тыйыс дьыллар тымныы тыыннара үүнэр ыччаппытыгар суоһаабатын!